نگاهی به ساموئل بکت

 تولد: 13 آوریل 1906، فاکس راک از شهرهای اطراف دوبلین
مهاجرت به پاریس در سال 1937، معاشرت با جیمز جویس و ژان پل سارتر
اقامت در فرانسه در جریان جنگ جهانی دوم و مبارزه با فاشیسم
مشهورترین نمایشنامه: در انتظار گودو، نخستین اجرا در جهان: لندن 1953
مشهورترین رمان ها: سه گانه مالوی و مالون می میرد
نمایشنامه های دیگر: روزهای خوش، پایان بازی، آخرین نوار کراپ
1969برنده جایزه نوبل ادبی شد
22دسامبر 1989 در پاریس درگذشت
جمله مشهور: دوباره سعی کن، دوباره بباز، اما این بار بهتر بباز
سیزدهم آوریل 2006 صدمین سالگرد تولد ساموئل بکت نویسنده و نمایشنامه نویس ایرلندی بود که به همین مناسبت در دوبلین، پایتخت ایرلند و لندن، پایتخت انگلستان جشنواره ای با عنوان "سده بکت" برگزار شده .

این رخداد فرهنگی - هنری که از روز 19 مارس سال جاری آغاز شده با اجرای آثار نمایشی بکت، نمایش فیلمهایی که بر اساس آثار او ساخته شده اند، نمایشگاه عکس، کنفرانس ها و سمینارهای مختلف درباره آثار بکت همراه است و تا نهم ماه مه ادامه خواهد داشت.

بکت در ۱۳ آوریل ۱۹۰۶میلادی در دوبلین به دنیا آمد و در 22 دسامبر 1989 در پاریس درگذشت. او در سال 1969 به جایزه نوبل ادبی دست یافت.

تولد بکت در سال 1906 (1285خورشیدی) مصادف است با آغاز انقلاب مشروطیت در ایران که همزمان می شود با آشنایی کم و بیش ایرانیان با عصر جدید و ورود تئاتر به شکل اروپایی و قاب صحنه ای به ایران.

گفتگو با رضا براهنی نویسنده و منتقد هنری در گزارشی از پدرام فرزاد

در آستانه قرن بیستم زمانی که بازار نمایشنامه های قرون گذشته اروپا مانند مولیر و شکسپیر و... در ایران گرم بود و اقتباس از نمایش های کمدی به ویژه آثار مولیر کمدی نویس فرانسوی در ایران رواج داشت، نمایشنامه نویسانی مانند آنتون چخوف و هنریک ایبسن زمینه هایی را در نمایش خود ایجاد کرده بودند که در چند دهه پس از آنها در آثار نمایشنامه نویسانی مانند بکت به طور مشخص شکل گرفت.

درآثار نمایشی بلند چخوف، رویدادها خارج از اراده شخصیت ها روند خود را طی می کند در حالیکه شخصیت ها برای تفسیر آن دچار عدم تفاهم بیانی هستند. در نمایش "دشمن مردم" اثر هنریک ایبسن شخصیت ها ناگزیر به انتخاب هستند که در هر شکل آنها را دچار بحران می کند.

بکت از نمایشنامه نویسانی است که در دنیا آنها را متعلق به تئاتر ابسورد (absurd) می دانند. این تئاتر در ایران در بدو ورود به نام "تئاتر پوچی" نامیده شد.

اما کلمه پوچی اصطلاحی است که بسیاری معتقدند گویای این نوع از تئاتر نیست، در عوض "معنا باختگی" معادل بهتری است. چون این زبان ناقص انسان است که بیشتر از اینکه کمک به تفاهم کند، به سوتفاهم دامن می زند.

در مقابل کلمه Absurd در فرهنگهای دو زبانه ایرانی - انگلیسی علاوه بر پوچ، کلماتی چون مضحک، یاوه، نامعقول و( درعلم منطق) باطل و محال هم آمده است.

مهمترین و اولین اثر نمایشی بکت، نمایشنامه " در انتظار گودو" است. این نمایشنامه در سال ۱۹۵۳ میلادی به رشته تحریر آمد، ۸ سال پس از جنگ جهانی دوم که در آن بکت عضو نهضت مقاومت برای مبارزه با فاشیسم بود.

بکت در دوران کودکی و نوجوانی خود تجربه جنگ جهانی اول را نیز داشت. بکت پس از از پایان جنگ اول مدارج علمی خود را تا رسیدن به کرسی استادی زبان فرانسه و انگلیسی طی کرد.

ایران در جریان دو جنگ - نه مانند بکت در مرکز آن - بلکه در حاشیه به تغییرات ساختاری و اجتماعی خود ادامه می دهد.

اگرچه بکت و آلبرکامو و ژان پل سارتر و... نمایشنامه نویسانی که عضو نهضت مقاومت بودند و پس از شکست نازیسم و فاشیسم دچار تحولات بینشی می شوند، ولی در جریان تئاتری و روشنفکری ایران شور آرمان خواهی خود نمایی می کند. "در انتظار گودو" در سالی نوشته می شود که در ایران کودتای ۲۸ مرداد علیه دولت دکتر مصدق اتفاق افتاد.

نمایش "در انتظار گودو" ۱۴ سال پس از نگارش با ترجمه سیروس طاهباز در سال ۱۳۴۶ خورشیدی درمجله خوشه به چاپ رسید. این نمایشنامه در سال ۱۳۴۷ با کارگردانی داوود رشیدی در انجمن ایران و آمریکا برای اولین بار در ایران به صحنه رفت.

لازم به ذکر است پیشتر این نمایشنامه توسط شاهین سرکیسیان ترجمه و اجرا شده بود، اما تا سال 1346 خورشیدی به طور رسمی چاپ و منتشر نشد.

آخرین اجرای نمایشی " در انتظار گودو" در پیش از انقلاب در سال ۱۳۵۵ به کارگردانی عبدالحسین فهیم استاد کارگردانی دانشکده هنرهای دراماتیک با ترجمه خود او در تالار نمایش دانشکده به مدت یکماه بر روی صحنه بود. در این نمایش بازیگرانی مانند داود دانشور، بهروز بقایی، احمد سپاسدار و حمید مظفری حضور داشتند.

همچنین رضا قاسمی نیز در سال ۱۳۴۹ دو نمایش "کسوف" و " آمد و رفت" را در دانشکده هنرهای دراماتیک به صحنه برده است.

از جلال آل احمد، رضا براهنی و اسلام کاظمیه در نشریه آرش شماره ۳ سال ۱۳۴۷ سه یادداشت تحت عنوان "درباره چشم به راه گودو" چاپ شده است.

ایرج زهری نیز در مجله نگین شماره ۳۶ در اردیبهشت سال ۱۳۴۷نقدی باب " در انتظار گودو" دارد و مسعود بهنود هم در شماره ۹ سال ۱۳۴۷ مقاله ای با عنوان"چشم به راه گودو" نوشته است.

از اجراهای آثار بکت در پس از انقلاب می توان به نمایش" آخربازی" به کارگردانی پروانه مژده در اواخر دهه 1360 ، " در انتظار گودو" به کارگردانی وحید رهبانی ( گروه تئاتر نقشینه) در سال ۱۳۷۷و اجاری دیگری به کارگردانی علی اکبرعلیزاد ( گروه لیو) در سال۱۳۸۳ در تالار مولوی اشاره کرد.

در جشنواره ۲۲ تئاتر بین المللی فجر در تالار هنر گروهی از هلند و در جشنواره ۲۳ همزمان سه کارگردان ایرانی ( علی اکبر علیزاد، همایون غنی زاده و فرهاد فزونی) و در جشنواره ۲۴ گروهی از اسلوونی نمایش " در انتظار گودو" را اجرا کردند.

از آثار منتشر شده در خصوص ساموئل بکت مطالبی وجود دارد که می توان به اثار زیر اشاره کرد:
نشریه شماره ۶ سمرقند ویژه ساموئل بکت-" تئاتر عبث نما" نوشته فرهاد ناظر زاده کرمانی
" درانتظار گودو" ترجمه علی اکبر علیزاد، نشر ماکان چاپ سال ۱۳۸۱
" در انتظار گودو" و " آخربازی" نشر ققنوس ، چاپ۱۳۸۱ ترجمه بهروز حاجی محمدی
" بکت و تئاتر معنا باختگی" نوشته جیمزرابرتس ، مترجم حسین پاینده انتشارات نمایش سال
۱۳۷۷
و " گفتگوهایی با ساموئل بکت، اوژن یونسکو و ژان لوئی بارو" توسط احمد کامیابی مسک، انتشارات نمایش سال ۱۳۸۱

اجرای نمایش " در انتظار گودو" در ایران بیش از دیگر آثار بکت بوده و بیش از همه درباره آن مطلب نشر یافته است و معمولاً در اجراهای دانشجویان تقریبا هرساله جایی را به خود اختصاص می دهد.

در پایان با توجه به بخشی از مصاحبه ساموئل بکت با احمد کامیابی مسک که در سال 1993 در فرانسه چاپ شد، نظر بکت در باره انتظار آشکارتر بیان می شود.

احمد کامیابی مسک: آیا شما چشم به راه کسی یا چیزی بوده اید؟

بکت: " نه". ( در خود فرو رفت و گفت) نمی دانم. ( سپس قهوه اش را نوشید و اضافه کرد) برایتان یک شاهد مثال می آورم: به هنگام شب انسان منتظر طلوع آفتاب است، و در طول روزمنتظر شب، برای خواب دیدن. این دور تسلسل باطلی است، بدون پایان.

در ترجمه انگلیسی نمایشنامه چشم به راه گودو نوشته اید" انتظار برای انتظار" آیا می خواسته اید بگوئید که انتظار مقدس است. حتی وقتی که انتظار برای انتظار باشد؟ چرا که انتظار حاصل تفکر و رد موقعیت حاضر است.

بکت: (بکت در ابتدا به یاد نمی آوردکه چنین چیزی نوشته باشد. ولی بعد از اندکی درنگ و تامل تایید کرد و گفت که) در واقع انتظار برای انتظار مقدس است. 

گروه نمایش دارابگرد پرشین بلاگ به روز شد